Месяц: Сентябрь 2022

ՎԱՆԱ ԼԻՃ

Վանա լիճը Հայկական լեռնաշխարհի ամենամեծ լիճն է։ Հնում կոչվել է Տոսպ, Ռշտունյաց ծով, Աղի լիճ, Վասպուրականի ծով, Տառեխի լիճ, Բզնունյաց ծով, Աղթամար, Նաիրի երկրի ծով։ Գտնվում է Հայկական լեռնաշխարհի հրաբխային բարձրավանդակում, ծովի մակարդակից 1716 մ բարձրության վրա։ Լճի հայելին զբաղեցնում է 3760 մ տարածք։ Խորությունը 451 մետր է։

Ունի տձև կտրտված ափագիծ, երկարությունը 125 կմ է, լայնությունը 51 կմ։ Լճի հարավային ափով ձգվում են Հայկական Տավրոսի, Շատախի և Ռշտունյաց լեռները, որոնց զառիթափ լանջերը մխրճվում են լճի մեջ։ Լճում կա 4 կղզի՝ Առտեր, Աղթամար, Կտուց և Լիմ։

Վանա լիճն ունի լավային արգելափակման ծագում։ Նեմրութի ժայթքման հետևանքով փակվել են գետերի հուները, որի հետևանքով տեկտոնական գրաբենի հովտում գոյացել է լիճը։ Ըստ Հ․Լինչի՝ պատվարը լճից բարձր է 80 մ։

Լճի շատ հետազոտողներ նրա տարբեր մասերում հայտնաբերել են լճային դարավանդներ՝ տարբեր բարձրությունների վրա, նույնիսկ մինչև 45 մետր լճից բարձր։ Դրանից հետևում է, որ դարավանդների առաջացումից հետո տեղանքը աստիճանաբար բարձրացել է։ Լճի մակարդակը շատ անգամ տատանվել է։ Սնումը խառն է, գլխավորապես ձնաանձրևային, իսկ հյուսիսում և արևմուտքում ստանում է նաև ստորգետնյա սնուցում։

Վանա լիճն անհոս է, նրա ջրի ծախսը կատարվում է հիմնականում գոլորշացման միջոցով: Օրգանական աշխարհի համար նպաստավոր պայմաններ չկան, ուստի այստեղ ապրում է միայն տառեխ ձուկը, այն էր գետերի գետաբերանների մոտ։ Այս ձուկը տեղացիները ապխտում են և օգտագործում են նաև ձմռանը։ Վանա լճի ավազանում շատ են հնագույն տաճարների, կամուրջների, վիշապների և այլ պատմական հուշարձանների մնացորդներ և ուրարտական շրջանի սեպագիր արձանագրություններ։

Հնագույն ժամանակներից Վանա լճում գոյություն ունի նավարկություն։ կարևոր նավահանգիստներն են վանը, Դատվանը, Խլաթը և Արճեշը։

Ավանդություններից մեկի համաձայն Վանա լճում ապրում էին հսկա վիշապներ, որոնց հետ միշտ կռվում էին հրեշտակները։ Երբ վիշապները դառնում էին 1000 տարեկան, հրեշտակները նրանց ջրից դուրս էին քաշում, մոտեցնում արեգակին և այրում։ Վիշապների փոշին ցած էր թափվում և լիճը պատվում էր մառախուղով։

ՍԵՎԱՆԱ ԼԻՃ

Հայաստանի ամենախոշոր լիճը Սևանն է, որն ունի տեկտոնահրաբխային ծագում: Աշխարհում կան բազմաթիվ լճեր, որոնք Սևանից մեծ են և ավելի բարձր են տեղադրված, բայց չեն վայելում այնպիսի ժողովրդականություն ինչպես Սևանը: Սևանը պատմական շրջանում տարբեր անուններ է կրել՝ Գեղարքունի, Գեղամա ծով և այլն: Լիճը գտնվում է Գեղարքունիքի մարզում,  ծովի մակարդակից  շուրջ 1900 մ բարձրության վրա:

Սևանա լիճը ձգված է հյուսիս արևմուտքից հարավ-արևելք 75 կմ երկարությամբ: Սևանի գոգավորությունը տեկտոնական ծագում ունի, բոլոր կողմերից շրջապատված է լեռներով՝ Արեգունի, Սևանի, Արևելյան Սևանի, Գեղամա և Վարդենիսի: Արտանիշ և Նորատուս թերակղզիներով անցնող պայմանական գծով լիճը բաժանվում է երկու մասի` Մեծ և Փոքր Սևանի: Ընդհանուր մակերեսը` 1416 ք․կմ է, միջին խորությունը` 41 մ, առավելագույնը` 82 մ:

Փոքր Սևանը երիտասարդ է, լճային նստվածքները սակավազոր են, փաստորեն ներկայացնում է խորը գրաբեն (տեկտոնական իջվածք)։ Առավելագույն խորությունն ակստեղ հասնում էր 99 մ-ի (մինչև մակարդակի իջեցումը)։ Լիճը փաստորեն առաջացել է Փոքր Սևանի արևմտյան մասում վերին չորրորդական լավաների արտավիժումից։ Մինչև արտավիժումը Հրազդան գետը Մեծ Սևանի հարթ հատակին գալարներ առաջացնելով մտնում էր Շորժայի թմբի մեջ ստեղծված հովիտը, դուրս գալիս Փոքր Սևանի գոգավորություն և այնտեղից հոսում հարավ։ Սակայն լավային արտավիժումների հետևանքով գետի հունը Լճաշեն գյուղից արևմուտք փակվել, և սկսվել է Սևանի լճացումը․ սկզբում Փոքր Սևանում, ապա՝ Մեծ Սևանում։

Սևանա լճի գոգավորությունը բնության հրաշալիքներից մեկն է նաև իր մաքուր օդով, վճիտ ջրով, զովությամբ, պատմական ու բնական հազվագյուտ հուշարձաններով, հանքային ջրերով։

ՈՒՐՄԻԱ

Ուրմիան անհոսք լիճ է։ Մակարդակի տատանումները տարվա ընթացքում մեծ են և քանի որ լիճը շատ ծանծաղ է, ուստի ափագիծը շատ է ետ ու առաջ շարժվում, դրանից մակերեսը անընդհատ փոխվում է։ Լճի գոգավորությունը տեկտոնական ծագում ունի։ Կա ենթադրություն, որ լիճն առաջներում հոսուն է եղել դեպի Կասպից ծով՝ Ամարդոս գետի միջոցով։ Սոհունդ հրաբխի արտավիժմամբ կապը կտրվել է։ Կարծիք կա, որ Կապուտանը Խոյի դաշտով կապ է ունեցել նաև Արաքսի հետ։

Ուրմիան սնվում է անմիջապես լճի մակերևույթին թափվող տեղումներով, գետերի միջոցով և մասամբ ստորերկրյա ջրերով։

Լճի ջուրը շատ աղի է։ Կենդանական աշխարհը գրեթե բացակայում է աղիության պատճառով․ կան միայն որոշ ջրիմուռներ։

Ուրմիան Հայկական լեռնաշխարհի, ինչպես նաև ողջ մերձավոր արևելքի 3 խոշոր լճերից ամենամեծն էր մինչև 20-րդ դարի վերջը։ Լիճ թափվող գետերի ջուրն անխնա օգտագործելու պատճառով Ուրմիայի մակերեսը զգալիորեն կրճատվել է, ափերը աղակալել են, կտրուկ բարձրացել է ջրի աղիությունը։ Այդ պատճառով առաջնությունը զիջել է Վանա լճին։

Նկարում կարող եք տեսնել Վան և Ուրմիա լճերի մակերեսների տարբերությունը։

Հայկական լեռնաշխարհում մեծ տարածում ունեն լավային արգելափակման լճերը։ Ոչ վաղ անցյալում դրանք ավելի շատ են եղել։ Արարատյան դաշտի տեղում, Շիրակում, Վերին Ախուրյանի, Սիսիանի և այլ գոգավորություններում նախկինում լճեր են եղել։ Արգելափակման լճերից են Ծովակ Հյուսիսոն, Արփին, Մադաթափան, Խոզապինը, Խանչալին, Սաղամոն, Փարվանան, Տաբածղուրը և այլն։

Իմ հայրենիք, իմ երկիր, իմ ամեն ինչ:
Իմ հպարտությունն ես դու:
Այն ժամանակ, երբ դու ունենում ես կարիքը իմ
Իմ սիրտը դա զգում է ու վկայում
Եվ ես օգնության եմ շտապում:

1.Спиши, раскрывая скобки, подчеркните имена собственные. 

Мою младшую сестру зовут Ульяной. Пчела залетела в улей. Испуганная ворона взлетела с дерева. Река Ворона протекает в европейской части России. За окном весело чирикала стайка воробьев. Мой друг Денис Воробьев занимается в шахматной школе. Наш кот Рыжик любит сметану. Маленькая Маша срезала рыжик и положила его в своё лукошко. У коровы Зорьки телёнок Борька.

2.Подчеркни нарицательные имена существительные. 


Собака, Печаль. «Мурзилка». Ветер. Петербург. Компьютер. Луг. Африка. Шарик.

3.Алеша принес домой щенка. Щенку дали кличку Бим. Бим ел молоко, суп и хлеб. Скоро он стал большой собакой. Часто друзья играли в парке. Вот Алеша бросил палку за куст. Бим несет мальчику палку.

1. Озаглавьте текст.
   Щенок Бим.
2. Выпишите все имена собственные.
   Алеша,Бим,
3. Выпишите имена нарицательные.
   Щенок,молоко,хлеб,суп,собака,парк,мальчику.куст

Տեսական նյութ

1) Գտե՛ք x թիվը, եթե նրա և 8-­ի հարաբերությունը նույնն է, ինչ որ`

ա) 2 ։ 1=16:8

բ) 6 ։ 2=24:8

գ) 2 ։ 22=x:8 x= 16/22

դ) 5 ։ 4 = x:8 x= 40/4

ե) 1 ։ 7= x:8 x=8/7

զ) 21 ։ 3= 56:8

2) Ի՞նչ թիվ է անհրաժեշտ գրել տառի փոխարեն, որպեսզի ստացվի 

համեմատություն.

ա) x/4=8/3 x= 32:3

բ) 7/x=9/5 x=35:9

գ) 6/17=x3 x= 18/17

3) Գնացքն ամբողջ ճանապարհի 34-­ն անցնում է 6 ժամում։ Ինչքա՞ն ժամանակում այն կանցնի ամբողջ ճանապարհը։

4) Բնակարանի մակերեսը 64 մ² է։ Նրա հատակը ներկելու համար պահանջվում է 21 կգ ներկ։ Քանի՞ կիլոգրամ ներկ է անհրաժեշտ խոհանոցի հատակը ներկելու համար, եթե նրա մակերեսը 16 մ² է։
Պատ.՝64:16=4 21:4=5,25

Լրացուցիչ առաջադրանքներ (տանը)

5) 500 կգ հանքաքարից ստացել են 77 կգ պղինձ։ Ինչքա՞ն պղինձ 

կստացվի 300 կգ հանքաքարից։
Պատ.՝46,2

6) Ստուգողական աշխատանքից անբավարար գնահատական է ստա­ցել 14 աշակերտ: Անբավարար գնահատական ստացածների քանա­կը հարաբերում է դրական գնահատական ստացածների քանակին, ինչպես 2 ։ 7։ Քանի՞ աշակերտ է դրական գնահատական ստացել։
Պատ.՝Х=49

7) 160 գ ծովի ջրում պարունակվում է 8 գ աղ։ Քանի՞ գրամ ծովի ջուրն 

է պարունակում 56 գ աղ։
Պատ.՝160:8=20×56=1120, 2)56:8=7×160=1120

8) Բանվորը 8 ժ աշխատելու համար ստանում է 2500 դրամ։ Քանի՞ 

դրամ կստանա բանվորը 12 ժ աշխատելու համար։
Պատ.՝3750

9) Մետաղյա խորանարդը, որի կողի երկարությունը 13 սմ է, ունի 1352 գ զանգված։ Որքա՞ն է նույն մետաղից պատրաստված և 2 սմ կողով խորանարդի զանգվածը։
Պատ.՝208

1. I am at home.
2. She is not at home in the morning.
3. We are in the park.
4. This is my new laptop.
5. Our friends is on their summer holidays.
6. Uncle George is a good football player.
7. The dog is under the table.
8. He is very funny.
9. The shoes are white.
10. You are right.
11. Susan is good at tennis.
12. They are in the house.
13. His T-shirts is cool.
14. My sister is a good swimmer.
15. She Is in Italy.

Listening

 At the library – giving personal information
Listen to the conversation and do the exercises to practise and improve your listening skills.
Transcript:

Lucy: Hello.
School librarian: Hello, what’s your name?
Lucy: My name’s Lucy.
School librarian: And what’s your surname, Lucy?
Lucy: Moore.
School librarian: Can you spell that?
Lucy: M-O-O-R-E.
School librarian: Thank you. What class are you in?
Lucy: Class 1B.
School librarian: Class 1B. And how old are you, Lucy?
Lucy: I’m 13.
School librarian: Have you got a photo?
Lucy: Yes, here you are.
School librarian: Thank you … OK, thank you, Lucy. Here’s your school library card.
Lucy: Thanks. Bye.
School librarian: Goodbye.

1) Գրի՛ առեք համեմատությունը․

ա) 6-ը հարաբերում է 5-ին այնպես, ինչպես 2-ը հարաբերում է 5/3-ին,
6:5=2:5/3

բ) 1-ը հարաբերում է 100-ին այնպես, ինչպես 10-ը հարաբերում է

1000-ին,

1:100=10:1000

գ) 63-ը հարաբերում է 49-ին այնպես, ինչպես 45-ը հարաբերում է

35-ին:

2) Ստուգել հավասարությունը

ա) 3 : 5 = 21 : 35 ճ.

բ) 52 : 39 = 60 : 45 Ս.

գ) 9:12=63:72 Ճ.

դ) 45:23=12:10 ս.

3) Գտե՛ք իրար հավասար հարաբերությունները և նրանցից համեմատությո՛ւն կազմեք.

ա) 15 : 35, 9 : 60, 3 : 7 3:7=15:35

բ) 34 : 3, 306 : 27, 262 : 24, 306: 27=34:3

գ) 354273, 43, 492369

դ) 12:112, 34:19, 9:32

4) Մի հատվածի երկարությունը 10 սմ է,մյուսինը՝ 25 սմ: Նրանց երկարություններն արտահայտելով միլիմետրերով՝ կազմեք համապատասխան համեմատությունը:

100/250

Խնդիր 1: Քանի՞ թվանշան է օգտագործվում
ա) 1-ից 579

1)9

2)90×2=180

3)579-99=480

4)480×3=1440

5)9+180+1440=1629
բ) 125-ից 3245
թվերը գրելիս:
874

Խնդիր 2: 16սմ կողմի երկարություն ունեցող քառակուսին տրոհեցին 4 սմ կողմի երկարություն ունեցող փոքր քառակուսիների: Ապա ստացված քառակուսիներից սարքեցին ուղղանկյուն, որի լայնությունը 8սմ է: Որքա՞ն է ուղղանկյան երկարությունը:
16

Խնդիր 3: Ուսուցիչն Անգետիկին հարցնում է, թե 1-ից մինչև ո՞ր թվերն են գրված գրատախտակին: Անգետիկը հերթով հաշվում է գրատախտակին գրված բոլոր թվանշանները և պատասխանում՝ 55: Ի՞նչ պետք է պատասխաներ Անգետիկն իրականում:
32

Խնդիր 4: Թատրոնում կա 525 մարդ, ընդ որում տղամարդիկ երեխաներից 2 անգամ շատ են, իսկ կանայք տղամարդկանցից 10-ով ավելի են: Պարզել, թե քանի՞ երեխա կա թատրոնում:

525 ը.ք. х-ե. տ-2x կ.=2x+10
x+2x+2x+10=525
5x+10=525
5x=525-10=515
X=515:5=103 երեխաների թիվը
Տղամարդկանց թիվը՝ 103×2=206
Կանանց թիվը՝ 206+10=216
Պատ.՝103

Խնդիր 5: 33 մ երկարությամբ պարանը տրոհել երկու պարանների այնպես, որ կարճ կտորում եղած դեցիմետրերի քանակը հավասար լինի երկար կտորում եղած մետրերի քանակին։

33մ=330 դմ

300դմ=30մ

30դմ

Խնդիր 6: Արամը 12 տարեկան է, իսկ նրա հայրը 37: Քանի՞ տարի անց Արամը երկու անգամ փոքր կլինի իր հորից:
Պատ.՝13

Խնդիր 7: 72կմ/ժ արագությամբ շարժվող գնացքը, որի երկարությունը 280մ է, քանի՞ վարկյանում կանցնի կանգառում կանգնած ուղևորի մոտով։
Պատ.՝14 վ.

Մի այգում պնդուկենու կողքին աճում էր մի դեղձենի: Նա շարունակ նախանձով նայում էր իր հարևանի ճյուղերին, որոնք շռայլորեն լի էին բերքով:

— Այդ ինչի՞ց է, որ նա այդքան շատ պտուղներ ունի, իսկ ես՝ այդքան քիչ,- չէր դա-դարում փնթփնթալ անխոհեմ ծառը: — Մի՞թե դա արդարացի է: Թող էս նույնպես նույնքան դեղձ ունենամ: Ինչո՞վ եմ նրանից վատը:

— Աչք մի տնկիր ուրիշինի վրա,- մի անգամ ասաց նրան մոտակայքում բնակվող մի ծեր սալորենի:

-Մի՞թե չես նկատում, թե ինչ ամուր բուն և ճկուն ճյուղեր ունի պնդուկենին: Փո-խանակ անիմաստ փնթփնթաս ու նախանձես, ավելի լավ է ջանաս, որ բարձրո-րակ և հյութեղ դեղձեր աճեցնես:

Սակայն կուրացած չար նախանձով, դեղձենին չուզեց էլ ականջ դնել սալորենու բարի խորհուրդներին, և ոչ մի փաստարկ նրա վրա չէր ազդում: Նա անմիջապես հրամայեց, որ իր արմատներն ավելի խորը մխրճվեն հողի մեջ և այնտեղից ավելի շատ կենարար հյութեր և խոնավություն վերցնեն: Իսկ ճյուղերին նա հրամայեց ժլատություն չանել, իսկ ծաղիկներին՝ պտուղ դառնալ:

Երբ ծաղկունքի ժամանակն անցավ, ծառը պարզվեց, որ մինչև գագաթը լի է հա-սունացող պտուղներով:Դեղձերը, լցվելով հյութով, օրեցօր ծանրանում էին,և ճյուղերն այլևս անկարող էին պահել նրանց:Եվ ահա մի օր էլ, ծառը տնքաց  ծանրությունից,բունը ճրթո-ցով կոտրվեց,իսկ հասած դեղձերը ընկան գետնի  վրա,որտեղ էլ մնացին փտելու, անվրդով պնդուկենու ոտքերի մոտ:

Հեղինակ՝ Լեոնարդո դա Վինչի

Հարցեր և առաջադրանքներ

1.      Քո կարծիքով ո՞րն է այս առակի ասելիքը:
Այս առակի ասելիքն այն է, որ պետք չէ նախանձել ու ուրիշի ունեցածին աչք դնել:

2.      Ներկայացրո՛ւ առակին բնորոշ առանձնահատկությունները:
Նախանձություն

3.      Ընդգծված բառերը բացատրի՛ր:
 շռայլորեն-առանց ափսոսալու, անխոհեմ-անմտածված, ամուր-պինդ, կենարար -Կյանք տվող, անվրդով — հանդարտ:

4.      Փորձի՛ր տեքստին համապատասխան առած-ասացվածք գտնել:

Աչք մի տնկի ուրիշինի վրա: