Месяц: Декабрь 2021

Տոնակատարություններից իր մեծությամբ և մասայականությամբ առաջին տեղը գրավող Ամանորը տարվա ամենակարևոր տոներից մեկն է համարվում և՛ քրիստոնյաների, և՛ այլադավանների համար: Տարեմուտը զուտ տարին տարիով փոխելու տոն չէ, այն իր մեջ այլ հոգևոր խորհուրդ ունի: Նախկինում Նոր տարին տոնվում էր նիսանի 1-ին՝ մարտի 22-ին՝ Ադամի ստեղծվելու օրը (ինչպես ամիսների սկիզբ): Այդ օրը մարդիկ միմյանց շնորհավորում էին և նվերներ մատուցում։ Այդպես Նոր տարին ավանդաբար տոնվել է մինչև Բաբելոնի աշտարակաշինությունը, սակայն աշտարակի կործանումից և լեզուների բաժանումից հետո 72 ազգերի նահապետներն այլ երկրներում հաստատվելու օրն  իրենց ազգի համար հայտարարեցին տարվա առաջին օր, իսկ տվյալ ամիսը՝ տարվա առաջին ամիս:  Եվ ամեն տարի այդ օրը միմյանց շնորհավորում էին ու ասում. «Նոր օր, նոր տարի: Քանզի այսօր մենք մտանք մեր երկիրը, որը ժառանգեցինք»:

Դարեր շարունակ ձգվող իր պատմության ընթացքում հայ ժողովուրդն ունեցել է երեք Նոր տարի` Կաղանդ, Նավասարդ , Ամանոր անուններով:

«Կաղանդ» բառը ծագել է լատիներեն calendae բառից, որը հայերենում ստացել է նոր տարվա առաջին օրվա նշանակությունը՝ ըստ մարտի 21-ին` գարնանային գիշերահավասարի օրը, որը նաև բնության զարթոնքի խորհրդանիշն էր: «Կաղանդ» բառի բացատրությունը լավագույնս տվել է Անանիա Շիրակացին իր «Տիեզերագիտություն և տոմար» գրքում. «Զի՞նչ է կաղանդ և կաղանդիկոս: Կաղանդ ամսամուտ է և կաղանդիկոս նախասկզբնակ օր տարույն»:

Բոլոր գավառներում Կաղանդը նշվում էր մեծ տոնախմբությամբ, տաճարներում տոնական  ծեսեր էին կատարվում, որոնք ուղեկցվում էին աստվածներին զոհեր մատուցելով:

Հայոց երկրորդ Նոր Տարին նշվում էր հայկական օրացույցի՝ Նավասարդի 1-ին  այն օրը, երբ հայոց հիմնադիր Հայկ Նահապետը հաղթեց Տիտանյան Բելին: Ըստ ավանդության` Հայկ նահապետը Հայոց Ձոր գավառում օգոստոսի 11-ին է սպանել բռնակալ Բելին և ազատություն շնորհել իր տոհմին: Այդ ժամանակից էլ հայերը Նոր տարին սկսել են տոնել օգոստոսի 11-ին: Ենթադրվում է, որ դա տեղի է ունեցել նախքան Քրիստոսը 2492 թվականին:

Հնագույն ժամանակներում Ամանորյա ծիսակատարության ժամանակ մառաններից տուն են բերվել մրգերի և չրերի շարաններ և կախվել առաստաղից:  Ի տարբերություն ներկայիս առատ սեղանների՝ հնում Հայաստանում արգելվում էր սեղանին ամեն տեսակ մսեղեն դնելը, քանի որ Նավասարդը համարվում էր պահքի օր: Սեղանի զարդը համարվում էր տանտիկինների կողմից պատրաստված  տարի հացը, որի մեջ պատրաստելու ընթացքում դրվում էր գուշակության դրամը` դովլաթը: Հացը բաժանվում էր 12 մասերի, և դովլաթը բաժին հասած ընտանիքի անդամին Նոր տարում հաջողություններ էին սպասվում: Մշտապես պատրաստվող ծիսական հացերն ասոցացվում էին նաև պտղաբերության հետ: Դրանով է բացատրվում նաև հատիկավոր կերակուրների առկայությունը, ինչի վառ օրինակը ավանդական աղանձն է:

Հին հայկական ավանդույթում Ամանորի խորհրդանիշը ոչ թե Ձմեռ պապն էր, այլ Կաղանդ պապը, ով հայտնվում էր գավազանով և ոչխարի մորթուց պատրաստված քուրքով:

Կաղանդ պապը ազգային արժեքները, ծիսական համակարգը պահպանող ու սերունդներին փոխանցող կերպար է։ Նրան ընկերակցում էին խլվլիկներն ու արալեզները՝ Երա և Անի, Հազարան, Փուշ, Իմաստուն, Անտես, Եղեգ, Արեգ, Ասպետ, Ճտպտիկ, Փառփառ, Չարմազան։ Խլվլիկի հետ այցելած Կաղանդ պապը փոքրիկներին ոչ թե նվերներ, այլ Ամանորի յոթ խորհուրդ է տվել՝ փոխադարձ հարգանք, խաղաղություն, ազնվություն, իմաստություն, աշխատասիրություն, համեստություն և գոհունակություն:

Ինչ վերաբերում է տոնածառին, ապա նախկինում հայերն այն հիմնականում փոխարինել են ձիթենու ճյուղերով, որի չոր ճյուղերի վրա գունավոր թելերով կախել են մրգեր, չրեր և խմորեղեն:

Տանտերը Կաղանդի ծառը նախ տարել է եկեղեցի և քահանայի օրհնությունը ստանալուց հետո վերադարձրել  տուն:

Ներկայումս բոլոր քրիստոնյա ազգերն Ամանորը տոնում են հունվարի 1-ին, որը նշանավորում է Հիսուս Քրիստոսի ծննդյան ամիսը: Հունվար նշանակում է ծնունդ:

1․ Մայրենի բաժնի հղումը դնել և ներկայացնել, թե յուրաքանյուր ամիս մայրենիից քանի նյութ եք հրապարակել։
Մայրենի
Սեպտեմբեր-9
Հոկտեմբեր-6
Նոյեմբեր-6
Դեկտեմբեր-4

2․ Սեպտեմբերից մինչև Դեկտեմբեր լեզվական առաջադրանքները կատարելիս ի՞նչ եք սովորել, սովորածից ի՞նչն է ձեզ ամենից օգտակարը եղել։
Սեպտեմբերից մինչև Դեկտեմբերը լեզվական աշխատանքը անելով, ես սովորել շատ բառեր ճիշտ կազմել:
3․ Առաջին ուսումնական շրջանում ի՞նչ հեղինակներ ենք ուսումնասիրել։
Վիլյամ Սարոյան,Սողոմն Սողոմոնյան(Կոմիտաս),Համո Սահյան և Մուշեղ Գալոշյան:

4․ Ի՞նչ գրքեր եք կարդացել Սեպտեմբերից մինչև Դեկտեմբեր։
Ես կարդացել եմ Պոչատ Աղվես,ծիտը,խելոքն ու հիմար:Մանկական Աստվածաշունչ,փոքրիկ իշխան,Երեք հաստլիկները,Тачки(комикс),Տասնըհինգ ամյա նավապետը և Սպիտակ ժանիք:

5․ Մայրենիի դասընթացի ընթացքում ունեցած գործունեություններից ձեզ ամենից շատ ո՞ր գործունեույթունն է հետաքրքրում, ինչո՞ւ։

Մայրենիի դասընթացի ընթացքում ունեցած գործունեություններից ինձ ամենից շատ հետաքրքրում էն լեզվական աշխատանքները, քանի որ լեզվական աշխատանքի ընթացքում սովորում ենք նոր տարբեր բաներ,հետաքրքիր և դժվար խնդիրներ և ամենակարևոր բանը, այդ բոլոր խնդիրները հավեսն են:

• Գտեք տրված թվերի ամենափոքր ընդհանուր  բազմապատիկը:
• [14 և 7]=14
• [20 և 6]=60
• [7 և 5]=35
• [9 և 6]=18
• [17 և 2]=34
• Գտեք տրված թվերի ամենամեծ ընդհանուր բաժանարարը։
• [35 և 25]=5
• [25 և 100]=25

Առաջադրանքներ

• Գտեք տրված թվերի ամենափոքր ընդհանուր  բազմապատիկը:
• [8 և 40]=40
• [17 և 2]=34
• [32 և 8]=32
• [14 և 7]=14
• [5 և 9]=45
• [20 և 6]=60
• [11 և 7]=77
• [3 և 5]=15
• [5 և 12]=60
• [35 և 5]=35
• [7 և 5]=35
• [4 և 14]=28
• [6 և 8]=24
• [9 և 6]=18
  
  Գտեք տրված թվերի ամենամեծ ընդհանուր բաժանարարը։
• [35 և 40]=5
• [24 և 32]=8
• [80 և 320]=80
• [25 և 100]=25
• [9 և 11]=1
• [19 և 9]=1
• [18  և 8]=2
• [28 և 21]=7
• [35 և 25]=5

Առաջադրանքներ

• Գտեք տրված թվերի ամենափոքր ընդհանուր  բազմապատիկը:
• [4 և 16]=16
• [15 և 6]=30
• [28 և 7]=28
• [27 և 3]=27
• [7 և 3]=21
• [60 և 3]=60
• [7 և 9]=63
• [3  և 19]=57
• [8 և 12]=24
• [60 և 12]=60
• [50 և 250]=250
• Գտեք տրված թվերի ամենամեծ ընդհանուր բաժանարարը։
• [21 և 7]=7
• [28 և 35]=7
• [240 և 40]=40
• [32 և 16]=16
• [2 և 9]=1
• [19 և 5]=1
• [17  և 8]=1
• [24 և 16]=8
• [35 և 45]=5

А Ленивица ему в ответ:
– Да, как бы не так! Мне себя утомлять – лопатку поднимать да в печку тянуться; захочешь, сам выскочишь. Идёт она далее, перед нею сад, а в саду стоит дерево, а на дереве золотые яблочки. Яблочки листьями шевелят да говорят:

– Мы яблочки наливные, созрелые. Кто нас с дерева стрясёт, тот нас себе и возьмёт.
– Да, как бы не так! – отвечала Ленивица. – Мне себя утомлять – ручки подымать, за сучья тянуть… И прошла Ленивица мимо них. Вот дошла она и до Мороза Ивановича. Старик по-прежнему сидел на ледяной скамеечке да снежные комочки прикусывал.
– Что тебе надобно, девочка? – спросил он.
– Пришла я к тебе, – отвечала Ленивица, – послужить да за работу получить.
– Ну что ж, девочка, пойди-ка взбей мне перину, а потом кушанье приготовь, да платье почини. Пошла Ленивица, а дорогой думает: „Стану я себя утомлять. Старик и не заметит и на невзбитой перине уснёт”. Старик и в самом деле не заметил, лёг в постель и заснул. А Ленивица пошла на кухню, да и не знает, что делать. Думала, она, думала, кое-как зелень обчистила, мясо и рыбу разрезала, мытое-немытое так и положила в кастрюлю, а сама думает: „Зачем каждую вещь особо варить? Ведь в желудке всё вместе будет”. Вот старик проснулся, просит обедать. Ленивица притащила ему кастрюлю. Мороз Иванович попробовал, поморщился. Ленивица попробовала, да тотчас и выплюнула. Старик сам приготовил обед на славу, так что Ленивица пальчики облизала, кушая чужую стряпню.

утомлять – հոգնեցնել
невзбитая перина – չփափկացրած փետրալից ներքնակ
желудок – ստամոքս
приготовить на славу – приготовить очень хорошо
стряпня – кушанье

Как вы понимаете следующие выражения: 
вышла на свет божий-Наружу вышла, кое-как
обчистила-ели почистила, приготовить на славу-хорошо приготовить, пальчики облизала-было очень вкусно.

Найдите в тексте ответы на вопросы и прочитайте их.
1. Почему Ленивица пошла к колодцу?Чтобы к Мороз Ивановичу попасть.
2. Как она поступила с пирожком, с яблоками?Она не взяла их
3. Какую работу поручил сделать Ленивице Мороз Иванович?Перину взбить, кушанье приготовь и платье починить
4. Как Ленивица справилась со своей работой? Она халтурила
5. Кто приготовил обед?Мороз Иванович

ՀԱՄԱՇԽԱՐՀԱՅԻՆ ՕՎԿԻԱՆՈՍ, ԴՐԱ ՄԱՍԵՐԸ,Ջրոլորտ,Երկրի մակերևույթի հիմնական ձևերը։ Հարթավայրեր,Երկրի պտույտն իր առանցքի և Արեգակի շուրջ,Հատակագիծ և քարտեզ: Մասշտաբ: Պայմանական նշաններ,Հրաբուխներ ,Քարոլորտ։ Երկրի ներքին կառուցվածքը,Երկրակեղևի կառուցվածքը,ԵՐԿՐԻ ՁԵՒԸ, ՉԱՓԵՐԸ: ՔԱՐՏԵԶ, ԳԼՈԲՈՒՍ,Աստղագիտությունը Հայաստանում,Մաքուր նյութեր և խառնուրդներ, Պարզ և բարդ նյութեր,Մարմիներ և նյութեր,Բնության ուսումնասիրման մեթոդները․ դիտում, փորձ, չափում,Ինչ է բնությունը,Եղինջի բուժիչ հատկություներ

Երկրագնդի մակերեսի 7/10 մասն զրաղեցնում է ջրային տարածքր, որը հայտնի է Համաշխարհային օվկիանոս անվանմամբ:

Երկրագնդի միասնական, ընդարձակ ջրային տարածությունը որը ողողում է մայրցամաքների և կղզիների ափերը կոչվում է Համաշխարհային օվկիանոս:

Համաշխարհային օվկիանոսը մայրցամաքներով և կղզիներով պայ­մանականորեն բաժանվում է չորս առանձին օվկիանոսի՝ Խաղաղ, Ատլանտյան, Հնդկական և Հյուսիսային Սառուցյալ : Շատ հաճախ առանձնացնում են մեկ օվկիանոս ևս՝ Հարավայինը, որր ողողում է Անտարկտիդայի ափերը:

Խաղաղ օվկիանոսը տարածքով ամենամեծն է: Այն ավելի րնդարձակ տարածություն է զրաղեցնում, քան ամրողջ ցամաքը:

Մեծությամբ երկրորդն Ատլանտյան օվկիանոսն է, երրորդր՝ Հնդկականը, և ամենափոքրը՝ Հյուսիսային Սառուցյալը:

Օվկիանոսի մաս են կազմում նաև ծովերը, ծովածոցերը, նեղուցները:

Ծովերն օվկիանոսի այն մասերն են, որոնք քիչ թե շատ խորացել են ցամաքի մեջ, օվկիանոսներից տարբերվում են հատակի ռելիեֆով, ջրի հատկություններով, բուսական ե կենդանական աշխարհով: Օրինակ, Միջ­երկրական ծովը, Սև ծովը և այլն:

Օվկիանոսի կամ ծովի այն մասերր, որոնք առավել շատ են ներթա­փանցել ցամաքի մեջ, կոչվում են ծովածոցեր: Օրինակ, Բենգալյան ծոցր: Ջրային ավազաններն իրար միացնող կամ ցամաքներն իրարից բա­ժանող բնական ջրային նեղ տարածքներր կոչվում են նեղուցներ: Օրինակ, Ջիբրալթարի նեղուցը:

Համաշխարհային օվկիանոսի ջուրը, ներթափանցելով ցամաքի մեջ, վերջինս խիստ մասնատել է, ինչի հետևանքով առաջացել են բազմաթիվ կղզիներ և թերակղզիներ:

Ցամաքի համեմատաբար փոքր տարածքներր, որոնք բոլոր կողմերից շրջապատված են ջրով, կոչվում են կղզիներ: Ի տարբերություն կղզիների, թերակղզիները ոչ բոլոր կողմերով են շրջապատված ջրով: Դրան մի կողմով միացած են ցամաքին:

Համաշխարհային օվկիանոսի հատակը ցամաքի մակերևույթի նման անհարթ է: Այնտեղ կարելի է հանդիպել առանձին լեռների, լեռնաշղթանե­րի, ընդարձակ հարթությունների, խոր անդունդների:

Համաշխարհային օվկիանոսի ամենախոր իջվածքը Մարիանյանն է՝ 11022 մ, որը գտնվում է Խաղաղ օվկիանոսում:

Օվկիանոսի խորությունը չափում են ձայնային խորաչափ (էխոլոտ) կոչվող սարքով, որր տեղադրվում է հատուկ նավերի վրա: Խորությունները չափում են հետևյալ կերպ. հաշվում են խորաչափից արձակած և հատակից անդրադարձած ձայնի անցած ժամանակը, որը, ենթադրենք, 8 վայրկյան է, բաժանում երկուսի (գնալու և վերադառնալու համար) և բազմապատկում օվկիանոսի ջրում ձայնի արագությանը՝ մոտ 1500 մ/վ, ստանում խորությունը՝ 1500 ■ 8 : 2 = 6000 մ:

Օվկիանոսի ջուրը տաքանում է Արեգակից:

Ամենատաք ջրերը հասարակածային շրջանի ջրերն են, որտեղ օվկիանոսի մակերևույթին ջերմաստիճանը 28-30 ⁰C է:Դեպի բևեռներ ջրի ջերմաստիճանն աստիճանաբար նվազում է և մերձբևեռային շրջաններում դառնում -1-ից -2⁰ C:

Համաշխարհային օվկիանոսի ջուրն ունի դառնա­ղի համ: Օվկիանոսի ջրի մեկ լիտրում պարունակվում է միջինը 35 գ աղ (35 գ/լ): Ամենաաղի ծովր Կարմիրն է՝ 41 գ^/լ աղ^:

Ջուրը բնության մեջ: Ջրոլորտ: Երկրագնդի մակերևույթի մեծ մասը ծածկված է ջրով:

Երկրագնդի վրա ջրի ծավալի մեծ մասը Համաշխարհային օվկիանո­սի աղի ջրերն են: Միայն չնչին մասը կազմում են ցամաքի, մթնո­լորտի և կենդանի օրգանիզմների մեջ գտնվող ջրերր:

Մարդուն անհրաժեշտ քաղց­րահամ ջրի ծավալր մեր մոլորա­կի վրա շատ չնչին է, ըստ որում՝ բաշխված է խիստ անհավասա­րաչափ: Մի տեղ ջրի ավելցուկի պատճառով գոյացել են ճահիճ­ներ, իսկ մեկ այլ տեղ ջրի սակա­վության պատճառով առաջացել են անապատներ:

Օվկիանոսի, ցամաքի, մթնոլորտի և կենդանի օրգանիզմների մեջ գտնվող ջրերր միասին կազմում են Երկիր մոլորակի ջրային թաղանթը՝ ջրոլորտը:

Ջրի հատկությունները: Ջուրր թափանցիկ, անհոտ հեղուկ է: Իր որոշ զարմանալի հատկություններով այն տարբերվում է բնության մեջ եղած մնացած բոլոր նյութերից:

Մաքուր ջուրր սառչում է 0 °C-ում, եռում և գոլորշի է դառնում 100 ⁰C-ում:

Հայտնի է, որ նյութերը տաքանալիս ընդարձակվում են, դրանց խտությունը փոքրանում է, իսկ սառչելիս սեղմվում են, և խտությունր մեծանում է: Սակայն, ի տարբերություն բոլոր նյութերի՝ ջուրր միակ նյութն է, որի խտությունը պինդ վիճակում (սառույց) ավելի փոքր է, քան հեղուկ վիճակում: Ջրի կարևոր հատկություններից է նաև զանազան նյութեր իր մեջ լու­ծելու ունակությունը: Անցնելով ապարների միջով՝ ջուրր լուծում է զանա­զան նյութեր:

Բնական ջրերր, ըստ դրանց մեջ լուծված աղերի քանակի, լինում են քաղցրահամ և աղի:

Այն ջրերը, որոնք մեկ լիտրում պարունակում են մինչև 1 գրամ լուծ­ված աղեր, կոչվում են քաղցրահամ, իսկ 1 գրամից ավելի աղ պարունակող ջրերը կոչվում են աղի:

Աղի ջրերր պիտանի չեն խմելու և դաշտերի ոռոգման համար: Բոլորովին մաքուր ջրերի նույնպես պիտանի չեն, որովհետև ջրի մեջ բնական վիճա­կում լուծված որոշ քանակությամբ նյութերն անհրաժեշտ են բույսերի և կենդանիների կենսագործունեության ապահովման համար:

Նույնիսկ խմելու համար լավագույն է համարվում այն ջուրր, որի մեկ լիտրը պարունակում է չնչին քանակի լուծված նյութեր, և վնասակար բակ­տերիաներ չի պարունակում:

Ջրի մյուս կարևոր հատկությունր ջերմունակությունն է, այսինքն՝ ջեր­մություն կլանելու և կուտակելու հատկությունը:

Ջուրր սառույց վիճակից հեղուկի և հեղուկից գոլորշու վերածվելիս շրջապատից կլանում է մեծ քանակությամբ ջերմություն: Օրինակ՝ ամառ­վա շոգին քաղաքի վրա տեղացած անձրևը րոպեների ընթացքում կարող է գոլորշանալ՝  շրջապատից կլանելով մեծ քանակությամբ ջերմություն: Որ­պես արդյունք՝ քաղաքի օդի ջերմաստիճանր կարող է մի քանի աստիճա­նով նվազել՝ մեղմացնելով շոգը: Իսկ ջուրր սառույց կամ գոլորշին հեղուկ դառնալիս տեղի է ունենում հակառակ գործընթացր. կլանված ջերմու­թյունն անջատվում է և հաղորդվում շրջապատին:

Օրինակ՝ ջրավազաններր, ամռանը կուտակելով Արեգակի ջերմային էներգիան, զովացնում են մերձակա տարածքի շոգը, իսկ ձմռանր կուտակ­ված ջերմությունն աստիճանաբար հաղորդում են շրջապատին՝ մեղմելով սաստիկ ցուրտը:

Հարցեր և առաջադրանքներ

1. Ի՞նչ է ջրոլորտը: Որո՞նք են դրա բաղադրամասերը:
   Ջուրր թափանցիկ, անհոտ հեղուկ է:
2. Ջրի ի՞նչ հատկություններ գիտեք:
   Ջուրը կարողանում է դառնալ գոլորշի,ձյուն և սառույց
3. Ո՞ր ջրերն են կոչվում քաղցրահամ:
   ջրոլորտ
4. Ի՞նչ է ջրի ջերմունակությունը: Ինչպե՞ս է դա ազդում կլիմայի վրա:
   Եթե բոլոր ջրերը տաքանան և գոլորշի դառնա, աշխարհի ամբողջ ջուրը կարող է վերջանալ
5. Ինչո՞ւ ամռան շոգին տեղացած հորդառատ անձրևից որոշ ժամա­նակ հետո շոգը մեղմում է:Ջուրր թափանցիկ, անհոտ հեղուկ է:Ի՞նչ է ջրոլորտը: Որո՞նք են դրա բաղադրամասերը:
   Ջրոլորտի բաղադրամասերը են ծովեր,օվկիանոսներ,լճեր,գետեր և վտակներ: