Ուրբաթ օրը, ասմի 22 մենք գնացինք Էքսկուսիա Խոր Վիրապ :
Սկզբից մենք մտանք եկեղեցի,
հետո միքիչ ուտելիք կերանք և մտանք փոսը, որտեղ Գրիգոր Լուսավորիչը անցկացրել է 14 տարի: Առաջին փոքր փոսը իջավ դասարանի կեսից շատ, իսկ երկրորդի մեջ, որի մեջ Գրիգոր Լուսավորիչն է եղել:
Այդ փոսը իջավ կեսից քիջը նրանք վախեցել էին, քանի որ փոսը խորն էր:
Հետո մենք բարձրացանք սար:Այնտեղ միքիչել կերանք և մի հինգ րոպե հանգստացանք և իջանք տրանսպորտի մոտ և գնացինք դպրոց:
Հարց 1: Ինչ՞ն է ամենակարևորը մխիթար սեբասացիում:Իսկ ինչու՞:
Հարց 2: Ինչ՞ը կուզենաիր փոխվեր մխիթար սեբաստացիում:Իսկ ինչու՞:
Հարց 3:Կուզնաի՞ր, որ մենք ավելի շատ աշխատեինք տետրերով քան համակարգիչներով:Իսկ ինչու՞:
Հարց 4: Ինչո՞վ է ավելի հարմար աշխատել տետրով թե համակարգիչով:Իսկ ինչու՞:
Հարց 5: Կուզենաի՞ր դպրոցտ փոխել:Իսկ ինչու՞:
Երկրի Հեր Երկիր մոլորակի ձևի և չափերի մասին պատկերացումները հնագույն ժամանակներում եղել են շատ պարզունակ:
Երկրի գնդաձևության գաղափարը տրվել է դեռես մ.թ.ա. 6-5-րդ դարերում հայտնի փիլիսոփա Պյութագորասի կողմից, իսկ հետագայում (մ.թ.ա. 3-2-րդ դար) Արիստոտելը տվեց գնդաձևության ամենապարզ ապացույցը: Նա ուշադրություն դարձրեց այն հանգամանքին, որ Լուսնի վրա ընկնող Երկրի ստվերն ունի շրջանագծի ձև:
Միջին դարերում Երկրի գնդաձևության գաղափարը մոռացության մատնվեց: Այնինչ Հայաստանում դեռևս 7-րդ դարում Անանիա Շիրակացու հայտնի «Աշխարհացույցի» հիմքում դրված էր Երկրի գնդաձևության գաղափարը:
1522 թ. Ֆերնան Մագելանի շուրջերկրյա ճանապարհորդությունը դարձավ Երկրի գնդաձևության առաջին իրական ապացույցը:
Երկրի գնդաձևության վերջնական և տեսանելի ապացույցը տիեզերանավերից կատարված լուսանկարներն են:
Երկրի չափերը: Մինչև երկրի չափերին անցնելր՝ ծանոթանանք Երկրի առանցք և բևեռներ տերմիններին: Երկրի առանցքն այն երևակայական գիծն է, որն անցնում է նրա կենտրոնով, և որի շուրջը պտտվում է Երկիրը: Երկրի առանցքի երկու հակադիր կետերը, որոնք հատվում են նրա մակերևույթի հետ, կոչվում են բևեռներ:
Ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ Երկիրն իրական գունդ չէ, այլ՝ բևեռներից սեղմված է:
Երկրի ամենամեծ շրջագիծը, որը երկիրը բաժանում է երկու հավասար մասերի, կոչվում է հասարակած, որի երկարությունը մոտ 40000 կմ է: Հասարակածին զուգահեռ տարված երևակայական շրջագծերը կոչվում ես զուգահեռականներ, իսկ Երկրի բևեռներով անցնող ե- րեակայականկիսաշրջագծերը միջօրեականներ:
Ինչպես միջօրեականները, այնպես էլ զուգահեռականները գլոբուսի և քարտեզի վրա նշվում են աստիճաններով: Բնականաբար, 00-ի զուգահեռականը հասարակածն է, իսկ հետաքրքիր է, թե ո՞րն է 00-ի միջօրեականը:
Միջազգային համաձայնությամբ՝ Լոնդոնի մոտ գտնվող Գրինվիչի աստղադիտարանի վրայով անցնող միջօրեականն ընդունվել է որպես զրոյական կամ գլխավոր միջօրեական: Ընդունված է գլխավոր միջօրեականով և դրա հակառակ կողմով անցնող 1800-ի միջօրեականով երկրագունդը բաժանել արևելյան և արևմտյան կիսագնդերի:
Միջօրեականների ու զուգահեռականների միմյանց հետ հատումից առաջացած ցանցը կոչվում է աստիճանացանց:
Աստիճանացանցի օգնությամբ որոշում են որևէ օբյեկտի՝ քաղաքի, գյուղի, տվյալ վայրի կամ օվկիանոսում լողացող նավի «հասցեն»՝ աշխարհագրական կոորդինատները գլոբուսի կամ քարտեզի վրա: Աշխարհագրական կոորդինատներն են աշխարհագրական լայնությունը և երկայնությունը:
Աշխարհագրական լայնությունր ցույց է տալիս Երկրի մակերևույթի որևէ կետի հեռավորությունը հասարակածից դեպի բեեռներ՝ աստիճաններով արտահայտված:
Աշխարհագրական լայնությունր լինում է հյուսիսային (հս. լ.), և հարավային (հվ. լ.):
Օրինակ՝ Երևանը գտնվում է հս. լ. մոտ 400 զուգահեռականի վրա: Սակայն այդ լայնության վրա կան բազմաթիվ այլ քաղաքներ: Հետեաբար՝ անհրաժեշտ է իմանալ նաև մյուս կոորդինատը՝ աշխարհագրական երկայնությունը:
Աշխարհագրական երկայնությունը ցույց է տալիս Երկրի մակերևույթի որևէ կետի հեռավորությունը սկզբնական միջօրեականից դեպի արևելք կամ արևմուտք՝ աստիճաններով արտահայտված:
Աշխարհագրական երկայնությունր լինում է արևելյան (արլ. ե.) ե արևմտյան (արմ. ե.): Օրինակ՝ Երեանը գտնվում է արլ. ե. 44,50 միջօրեականի վրա:
Այսպիսով՝ Երևանի աշխարհագրական կոորդինատներն են հս. լ. 400 ե արլ. ե. 44,50, այսինքն՝ Երևանը գտնվում է դրանց հատման կետում: Քարտեզ: Ունենալով պատկերացում Երկրի ձևի ու չափերի, դրա վրա գտնվող օբյեկտների մասին, ինչպես նաև՝ դրանք ավելի կիրառական դարձնելու համար, անհրաժեշտություն է առաջացել երկրագունդը կամ նրա առանձին մասերը պատկերել թղթի կամ որևէ հարթության վրա, ինչն անվանել են աշխարհագրական քարտեզ:
Տարբեր քարտեզներից կազմված գիրքը կոչվում է ատլաս:
Գլոբուս: Երկրագնդի մանրակերտը կոչվում է գլոբուս, որր լատիներեն նշանակում է գունդ: Գլոբուսը հնարավորություն է տալիս երկրագունդը տեսնելու ամբողջությամբ :
Առաջին հաջողված գլոբուսը պատրաստել է գերմանացի աշխարհագետ Մարտին Բեհայմը 15-րդ դարում:
Առաջին հայատառ գլոբուսը պատրաստվել է Վիեննայի Մխիթարյան Միաբանությունում 1850 թ. և գտնվում է Միաբանության թանգարանում:
A)12 B)100 C)50
100. Տրված բառերից տեղ ցույց տվող ածանցավոր բառեր կազմի՛ր: դեղինով ընդգծիր գործածված մասնիկները (ածանցները): Գրիր, թե ինչու ես որոշ բառեր մեծատառով գրել։
Օրինակ՝
հույն — Հունաստան:
Հիվանդ-անոց, ծաղիկ-անոց, մուկ-աստան, հայ-Հայաստան, նիստ-նստարան, այբուբեն-այբբենարան, դաս-արան, դպիր-դպրոց, դարբին-դարբնոց, հյուր-անոց, զոր(ք)-անոց, ռուս-Ռուսաստան, գործ-արան, բրուտ-անոց, կույս-անոց, ուզբեկ-Ուզբեկիստան, հնդիկ-Հնդկաստան, թուփ-թփանոց, ծիրանի-անոց:
Ես մեծատառով եմ գրել դեղինով նշված բառերը, քանի որ դա երկիր է:
101. Ընդգծված բառակապակցությունները փոխարինի՛ր ածանցավոր բառերով:
Շատ ու շատ դարեր առաջ Ասորեստան մի իմաստուն մարդ էր ապրում:
Մորու տուն մի առարկա էր թաքցրել:
Նա որոշել էր այդտեղ իր համար տուն կառուցել:
Տունը դարձրել ես հավանոց:
Երեկոյան դարբնոց կհանդիպենք:
Գետի ափին մի տնակ ուներ, որտեղ ապրում էր իր սիրելի կենդանու հետ:
Իրենց գյուղակ փողոցներն ու այգիները հիշեց:
102. Բնակավայր կամ տեղանք ցույց տվող բառերին այնպիսի ածանցներ ավելացրու, որ նոր բառերը տվյալ տեղի բնակիչ իմաստն արտահայտեն:
Օրինակ՝
լեռն — լեռնցի:
Երևան-ցի, քաղաք-ացի, Վան-եցի, Մուշ-եցի, Աշտարակ-ցի, Արտաշատ-ցի,Դվին-ցի, Կարս-ացի, Գյումրի-ցի, Լոռի-ցի, Ամերիկա-ցի, Նյու-Յորք-ցի, Լոնդոն-ցի, սար-ցի, գյուղ-ացի:
103. Տրված բառազույգերի արմատները տեղափոխելով՝ բաղադրյալ նոր բառեր ստացի´ր:
Օրինակ՝
բարեժպիտ, մանկամիտ — բարեմիտ, մանկաժպիտ:
ա) Ջրահարս, ծովանկար-Ջրանկար,ծովահարս: Բ) ժանգապատ, արծաթագույն-ժանգագույն,արծաթապատ:
Գ) հողմածին, ջրաղաց- Դ) զորագունդ, երկրամաս-զորամաս,երկրագունդ:
104. Տրված բառերր բաղադրիչների բաժանի՛ր: Արմատներն ի՞նչ մասնիկով են կապվում:
Օրինակ՝
Գրատախտակ — գր(գիր) + ա + տախտակ:
Ձեռագիր-Զեռ(ք)+ա+գիր, գեղանկար-գեղ(գեղեցիկ)+ա+նկար, շրջազգեստ-շրջ+ա+զգեստ, սիրահոժար-սիր+ա+հոժար, դեղնակտուց-դեղնա+կտուց, հոդակապ-հոդ+ա+կապ:
105. Շարքի բոլոր բառերը, բացի մեկից, նույն ձևով են կազմված: Գտի´ր օրինաչափությանը չևնթարկվող բառը:
ա) Հրաշամանուկ, հողագունդ, առևտուր, մեծահոգի, փրկագին:
Ա կետում բոլոր բառերը ունեն ա հոդակապ բացի առևտուր բառից:
բ) Ջրկիր, սեղանատամ, նախօրոք, դասաժամ, ձեռնտու:
Բ կետում միայն դասաժամ բառն է, որ ունի ա հոդակապ
Ավերված շինության տեղում 1662 թվականին կառուցվել է թաղածածկ մատուռ, որը կանգնում է մինչև հիմա:
Կարևոր պատմական նշանակություն ունի Հայաստանի համար: Գտնվում է Արարատի մարզի Լուսառատ գյուղից մոտ 1 կմ հյուսիս-արևմուտք: Այսօր զբոսաշրջիկները հնարավորություն ունեն իջնել ստորգետնյա զնդան, որը գտնվում է Սուրբ Գրիգոր Լուսավորչի մատուռի ներսում: Վանքի տարածքից բացվում է Արարատ լեռան շքեղ տեսարան:
Վանական համալիրի արևմտյան մասում տեղակայված է գերեզմանատուն, որը կոչվում է «Օտյաց Խաչ»։ Ըստ ավանդազրույցի, այստեղ են հանդիպել Թադեոս և Բարդուղիմեոս առաքյալները: 1869 թ-ին վանքի առաջնորդ Վարդան Ալեքսանդրապոլսեցու կողմից այս սրբավայրում մատուռ է կառուցվել:
13-րդ դարից սկսած Խոր Վիրապը բացի կարևոր սրբատեղի լինելուց, դարձել է կրթության և գիտության համահայկական կենտրոն. 1255 թ. Վարդան Արևելցին վանքում հիմնում է բարձրագույն դպրոց։ 16-րդ դարում Հայաստանի քաղաքական և տնտեսական ծանր դրության պատճառով վանքի շինությունները վնասվում են։ 1666-1669 թթ․ Դավիթ Վիրապեցին կառուցում է վանքի պարիսպները և ներսում գտնվող շինությունները։
1669 թվականին սկսվել են վիրապից հողահանության աշխատանքները և դրա վրա 14-րդ դարում կառուցված մատուռի փոխարեն Սուրբ Գրիգոր եկեղեցու կառուցումը։ Վիրապն ունի մոտ 4.5 մ տրամագիծ և 6.5 մ խորություն։ Այն արտաքուստ գոտևորված է կրաքարե սալերով, ունի արձանագրություններ, բարձրաքանդակներ։ 1703 թ․ ավարտին է հասցվել կենտրոնական Սուրբ Աստվածածին եկեղեցու հիմնովին վերակառուցումը։ 19-րդ դարի վերջին այդ եկեղեցու արևմտյան ճակատին կից կառուցվել է սյունազարդ զանգակատունը
Առաջադրանքներ
1․Հաշվեք ուղղանկյունանիստ ծավալը, եթե նրա չափումներն են՝ 2 սմ, 9 սմ, 11 սմ։
191 սմ
2․Հաշվեք ուղղանկյունանիստ ծավալը, եթե նրա չափումներն են՝ 5 դմ, 7 դմ, 8 դմ։
280 դմ
3․Հաշվեք ուղղանկյունանիստ ծավալը, եթե նրա չափումներն են՝ 6 սմ, 12 սմ, 10 սմ։
720 սմ
4․Հաշվեք ուղղանկյունանիստ ծավալը, եթե նրա չափումներն են՝ 13 սմ, 15 սմ, 10 սմ։
600 սմ
5․Հաշվեք ուղղանկյունանիստ ծավալը, եթե նրա չափումներն են՝
11 սմ, 12 սմ, 10 սմ։
253սմ
6․ Հաշվեք ուղղանկյունանիստի ծավալը, եթե նրա չափումներն են՝
3 դմ, 20 սմ, 10 սմ։
60000 սմ
7․ Հաշվեք ուղղանկյունանիստ ծավալը, եթե նրա չափումներն են՝
11 սմ, 12 սմ, 14 սմ։
1848 սմ
8․Հաշվեք 2 դմ կող ունեցող խորանադի ծավալը։
6 դմ 60 սմ
9․ Հաշվեք 5 սմ կող ունեցող խորանադի ծավալը։
15 սմ
10․ Հաշվեք 11 սմ կող ունեցող խորանադի ծավալը։
33 սմ
11․ Հաշվեք 10 սմ կող ունեցող խորանադի ծավալը։
30 սմ
От деревни до ближнего леса дорога шла через широкое поле. Идёшь по нему в летний день – солнце печёт, жара. Но как раз на половине пути, у самой дороги, росла берёза…
Кто бы из леса в деревню или обратно ни шёл, обязательно сядет и отдохнёт в прохладной тени под старым деревом. Кругом всё поле даже блестит от солнца, а под густой берёзой всегда прохладно. Над головой зелёные листья шумят, будто зовут присесть и передохнуть немножко. Вот и прозвали эту берёзу „Передышкой”.
Ранней весной, только пригреет солнце, а Передышка уже зазеленела, стоит среди поля нарядная, усыпанная молодыми листочками. А осенью Передышка становится вся жёлтая. Подует ветер, и полетят с дерева золотые листья. Целые стаи перелётных птиц садились передохнуть на берёзу. Но вот однажды осенью собрали ребята в лесу сухие ветки и возвращались домой. Дошли они до берёзки и присели отдохнуть. Посидели немного, а потом кто-то из них предложил:
– Давайте костёр разожжём, погреемся и картошку испечём.
Сказано – сделано. Наломали сухих веток, стали их зажигать, а они не горят. Ветром огонь задувает.
– Постойте! – кричит один из мальчиков. – Тащите-ка ветки к берёзе. Она наш костёр от ветра закроет.
С тех пор стали ребята между корнями берёзы костёр разводить, картошку печь. Огонь разжигать было очень удобно: надерут коры с той же берёзы, она хорошо горит, в один миг костёр разгорается. Всю кору внизу с дерева ободрали. А между корнями получилась
большая чёрная дыра – настоящая печь.
печь (испечь) картошку – կարտոֆիլ խորովել кора – կեղև
зажигать (зажечь) костёр – խարույկ վառել
Ответьте на вопросы.
1. Почему под старой берёзой часто садились отдыхать люди?Потому-что под берёзой было удобно и прохладно
2. Как выглядела берёза весной и осенью? Весной она было красивой зелёной, А осенью жёлтая,яркая и удобная
3. Почему разводить костёр под деревом было очень удобно?Потому-что там не было ветера
4. Как вы думаете, можно ли разводить огонь под деревом?Нелзя это может привисти
5. Что бы вы сказали ребятам, которые разжигают костёр между корнями дерева?
Բարսեղյան Մհեր 